با گذشت چندین ماه از تزریق واکسن کرونا در اولین گروه از افراد در بسیاری از کشورهای جهان، پرسش‌ها درباره نیاز به تزریق دوز سوم یا دوز تقویتی واکسن کرونا در کشورهای مختلف همواره رو به افزایش بوده است.
تحقیقات در بعضی کشورها درباره اثربخشی واکسن‌ها و میزان ایمنی در بدن دریافت‌کنندگان واکسن بعد از گذشت چند ماه از واکسیناسیون قبلی نشان می‌دهد که تزریق دوز سوم واکسن کرونا به خصوص در جمعیت‌های خاص مانند سالمندان و افراد با ضعف و سرکوب سیستم ایمنی برای حفظ ایمنی جامعه موردنیاز است.
دلایل مختلفی برای تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا مطرح شده است که نتیجه بررسی‌ها و تحقیقات است و مورد توجه نهادهای بهداشت و سلامت کشورها قرار گرفته است.
عملکرد دوز تقویتی یا بوستر چیست؟
واکسیناسیون یک جهش اولیه در تعداد سلول‌های ایمنی ایجاد می‌کند که آنتی‌بادی‌ها و سایر مولکول‌های دستگاه ایمنی را تولید می‌کنند، اما بعد از آن به آرامی کاهش می‌یابد. این ذخیره‌ای کوچک از سلول‌های B و T را به وجود می‌آورد که “حافظه” طولانی‌مدت را برای دستگاه ایمنی باقی می‌گذارد که بدن را برای عفونت‌های بعدی توسط عامل بیماری آماده نگه می‌دارد.
دوز تقویتی واکسن کرونا باعث تکثیر سلول های B سازنده آنتی بادی شوند و سطح ایمنی را یک بار دیگر افزایش می‌دهد. با گذشت زمان، تعداد آن‌ها دوباره کاهش می‌یابد، اما مجموعه سلول‌های ایمنی حافظه از قبل بزرگ‌تر خواهد شد. این یعنی ایمنی حاصل از دوز تقویتی واکسن کرونا منجر به واکنش سریع‌تر و قوی‌تر در مواجهه‌های بعدی با ویروس می‌شود.
فرآیند دیگری که دوز تقویتی واکسن کرونا ایجاد می‌کند که در آن سلول‌های B دستگاه ایمنی که توسط واکسن تحریک شده‌اند، به غدد لنفاوی می‌روند و آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کنند که به عامل بیماری به صورت قوی‌تر متصل شوند و قدرت آنتی‌بادی‌ها افزایش می‌یابد
کاهش ایمنی حاصل از واکسیناسیون اولیه
یافته‌های اولیه بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که سطح آنتی‌بادی که توسط اکثر واکسن‌های COVID-19 ایجاد می‌شود، در حال کاهش است. نهادهای بهداشتی در کشورهایی که در پوشش واکسیناسیون پیشرو بوده‌اند، از کاهش میزان اثربخشی واکسن از 90 درصد در ماه‌های اولیه به 40 درصد در ماه‌های بعدی گزارش داده‌اند.
این کاهش می‌تواند ناشی از ظهور انواع واریانت‌های جدید کرونا مانند دلتا باشد. برخی تحقیقات از پژوهشگران فایزر و مودرنا با گذشت 6 ماه از اولین تزریقها، کاهش اثربخشی واکسن‌ها علیه بیماری علامت‌دار را نشان داد که باعث شد تا آن‌ها به شدت تزریق دوز سوم واکسن کرونا را توصیه کنند. با این حال، واکسن‌های کووید -19 به خوبی از بیماری‌های شدید، بستری شدن در بیمارستان و مرگ و حتی در برابر نوع گسترده دلتا پیشگیری می‌کنند.
از جمله دغدغه‌هایی که با گذشت زمان افزایش می‌یابد و نیاز به دوز سوم واکسن کرونا را دوچندان می‌کند، کاهش ایمنی ناشی از واکسیناسیون قبلی در برابر انواع نوظهور ویروس کرونا یا همان به اصطلاح واریانت‌های ویروس مانند دلتا، گاما و مو است که ممکن است توان فرار از سیستم ایمنی را داشته باشند.
پاسخ ایمنی پایین‌تر در گروه‌های آسیب‌پذیر
مطالعات قبلی پایین‌تر بودن پاسخ ایمنی به واکسن‌های کرونا را در گروه‌های خاصی نشان داده است: در افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند یا مبتلایان به بیماری‌های نقص ایمنی و کسانی که درمان‌های تضعیف‌کننده ایمنی را دریافت می‌کنند.
خطر بیماری شدید کووید-19 با افزایش سن افزایش می یابد و همچنین می تواند برای بزرگسالان در هر سنی با شرایط پزشکی زمینه‌ای افزایش یابد. این موضوع دیگری است که نیاز به تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا را تشدید کرده است و این گروه‌ها اکنون در اولویت تزریق دوز سوم واکسن کرونا در اکثر کشورها اعلام شده‌اند.
واکسن‌های در دسترس برای دوز سوم
اصلی‌ترین پلتفرم‌های موجود در دنیا برای دوز تقویتی واکسن کرونا شامل mRNA، وکتور ویروسی، ویروس غیرفعال‌شده و پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) است. این واکسن‌ها هر یک از راه مشخصی باعث تحریک سیستم ایمنی بدن و ایمنی‌زایی علیه ویروس کرونا می‌شوند.
ویروس کرونا به کمک پروتئین اسپایک با اتصال به گیرنده مخصوص وارد سلول‌های بدن شده و باعث بیماری کووید-19 می‌شود. به همین دلیل پروتئین اسپایک هدف کلیدی در طراحی و تولید واکسن‌های کرونا بوده است.
آیا برای تزریق دوز بوستر یا دوز سوم واکسن کرونا باید صرفا از همان واکسن قبلی استفاده کرد؟
تا الان مطالعات محدودی در این زمینه انجام شده است. با وجود اینکه بعضی از پزشکان توصیه می‌کنند که در مورد واکسن‌های حاوی ویروس کشته و غیرفعال شده مانند سینوفارم بهتر است برای دوز بوستر از همان نوع واکسن‌ها استفاده شود اما ضرورتی برای این امر وجود ندارد.
شما می‌توانید در این شرایط برای دوز سوم واکسن کرونا یا دوز بوستر، از واکسن‌هایی مانند آسترازنکا، اسپوتنیک یا پاستوکووک استفاده کنید. طبق مطالعه‌ای، تلفیق واکسن‌های فایزر و آسترازنکا با مکانیسم‌های عمل متفاوت، پاسخ ایمنی عالی ایجاد کرده است.
بنابراین، می‌توان گفت که برای تزریق دوز بوستر امکان ترکیب برندهای مختلف وجود دارد. البته بهتر است در مورد واکسن‌های از نوع mRNA تغییر ماهیت نداد. یعنی برای دوز سوم واکسن کرونا یا دوز بوستر باید یک واکسن mRNA با همان برند یا برند دیگر تزریق کرد.
HSE شرکت برق منطقه ای کرمان